گروه هنر: مشکل مستندهای دینی در کشور ما این است که به جای اینکه فیلم‌ها جنبه تحلیلی داشته باشد بیشتر دربرگیرنده شعار است.

«خسرو سینایی» کارگردان مطرح سینمای ایران در گفت‌و‌گو با خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا) درباره یکی از ساخته‌های خود با نام «پرستش» اظهار کرد: زمانی که تصمیم گرفتم فیلم «پرستش» را بسازم به این فکر می‌کردم که می‌خواهم چه بسازم و با چه تکنیکی قرار است تفکر خود را به مخاطب منتقل کنم.

وی افزود: هدف من در ابتدا از ساخت چنین اثری این بود که فیلمی بسازم که در آن تنها مسجدی به نمایش گذاشته نشود و یا تنها گفتار تصویری را همراهی نکند؛ هر چند که در برخی تولیدات اینگونه رویکردها رایج است. به عقیده من در ساخت آثاری اینچنینی تنها تفکر است که کیفیت یک اثر را مشخص می‌کند.

این پیشکسوت سینمایی ادامه داد: فیلم «پرستش» علاوه بر به تصویر کشیدن بنای مسجد «امام» از جنبه‌های سمبلیک نیز در ساختار سود می‌برد که این مهم بیانگر نوعی اندیشه و اعتقاد است، اما نکته‌ای که نباید از ذکر آن غافل ماند این است که بیان این عقیده تنها ظاهری نیست بلکه خود جزیی از ساختار فیلم است، همین یک‌دستی ساختار در فیلم «پرستش» سبب شده که فیلم از کلیشه‌های رایج بری باشد.

او در تکمیل توضیحات فوق به قسمتی از فیلم اشاره کرد و گفت: در این فیلم من سعی کردم با زبان استعاره انسان‌هایی را نشان دهم که به دنبال یک عقیده مشترک هستند، سکانس ماهی‌ها بیانگر این توضیح است.

سینایی کهنه نشدن فیلم را منوط به ساختار صحیح آن دانست و بیان کرد: کل فیلم از ساختار موسیقایی وام گرفته که به نوعی تداعی‌کننده همان فرم سونات است که در تمامی لحظات فیلم تکرار می‌شود، البته این رویکرد را می‌توان در دیگر آثارم نیز مشاهده کرد.

شعار آفت سینمای مستند است

کارگردان فیلم «عروس آتش» در پاسخ به این پرسش که چرا با وجود فیلم‌های متعدد دینی در جشنواره‌های مختلف این گونه نتوانسته آنچنان که باید خالق آثار شاخص باشد گفت: مشکل اینگونه آثار (دینی) این است که به جای اینکه فیلم‌ها جنبه تحلیلی داشته باشد بیشتر دربرگیرنده شعار است در صورتیکه برای موفقیت در این گونه باید عمیق‌تر برخورد کنیم که لازمه آن هم شناخت بیشتر از مفهوم ارائه شده است.

وی ادامه داد: نکته دیگر این است که در جشنواره‌های اینچنینی (دینی) معمولاً انتخاب آثار و برگزیدگان به شکلی صحیح صورت نمی‌گیرد که این مسئله برای من همواره سوال برانگیز است.

این سینماگر در انتقاد به گزارشی بودن بسیاری از فیلم‌های مستند توضیح داد: معمولاً فیلم‌های مستند بیانگر گزارش است که به عقیده من رویکردی مناسب نیست، البته باید در نظر داشت که گزارش نوعی مستند است، اما از نظر سطح در پایین‌ترین درجه مستندسازی قرار دارد.

وی افزود: از دیگر ویژگی‌های سینمای مستند این خصیصه است که می‌تواند به زبان دیگر هنرها نیز نزدیک شود، اما این رویکرد سبب نمی‌شود که از ساختار خود در سینمای مستند دور شود، البته بهره‌گیری سینمای مستند از زبان دیگر هنرها روشی شناخته شده است.

خبرنگار ایکنا در این بخش از مصاحبه اظهار کرد: به عقیده من فیلم «پرستش» بسیاری از مفاهیم مورد نظر فیلمساز را به روشنی بیان می‌کند، البته این انتقال مفهوم نه با کلمات، بلکه با تصاویر رخ می‌دهد؛ رویکردی که به هیچ‌وجه دربرگیرنده پیامی مستقیم نیست.

سینایی در این‌باره متذکر شد: تصاویری که من در فیلم «پرستش» گرفتم اتفاقی نبوده، بلکه پس هر تصویری تفکری نهفته است. برای نمونه تنها ماهی‌ها از مفهومی نمادین برخوردار نیست، بلکه آن کلاغی که در مناره مسجد نیز دیده می‌شود در برگیرنده پیامی خاص است، البته درک این مفهوم منوط به تیزهوشی مخاطب است.

اهمیت مشاوره در کیفیت آثار

سینایی نقش مشاوره را در افزایش کیفیت فیلم‌های مستند مهم توصیف کرد و توضیح داد: من در تصویربرداری «پرستش» می‌خواستم عظمت گنبد را هرچه بیشتر نشان بدهم به گونه‌ای که گنبد عظیم مسجد با تمام نقش و نگاره‌هایش دیده شود، حتی آن زمان با لاموریس (مستندساز مطرح فرانسوی) مشورت کردم تا بتوانم تصویر دلخواه خود را از بالای مسجد بگیرم ، اما با توصیه لاموریس به این نتیجه رسیدم که این کار با توجه به شدت باد و دیگر مسائل دشوار است به همین دلیل تصویر مورد مورد نظر خود را از پایین گرفتم.

این سینماگر تاکید کرد: ساختارهای موجود در سینمای مستند حاصل سال‌ها تلاش فیلمسازان است که آگاهانه به وجود آمده است، اما متاسفانه بحث ساختار چیزی است که مورد توجه قرار نمی‌گیرد. بیننده فیلم نیز آموخته است که از طریق داستان با فیلم ارتباط برقرار کند.

وی در ادامه به نقش تکنیک اشاره و تصریح کرد: علاوه بر ساختار، تکنیک‌های ساخت فیلم نیز در افزایش کیفیت کار بی‌تأثیر نیست. این اصل برای من به وضوح در فیلم «پرستش» رخ داد، چراکه دیدم یک گروه ژاپنی توانست با پنج عدسی تصویری از گنبد مسجد امام بگیرد که برای من گرفتن آن نما با یک عدسی بسیار دشوار بود.

سینایی به توانایی‌های سینما در اعتلای فرهنگ جامعه اشاره و بیان کرد: تاثیرات سینما بر دیگر ارکان جامعه بر کسی پوشیده نیست به همین دلیل ما به واسطه این هنرصنعت قادریم به بهترین نحو فرهنگ خود را توسعه دهیم، البته نکته مهم دیگر این است که تاثیر سینما در دایره زمان محدود نمی‌شود، بلکه در گذر زمان نیز تاثیرات خود را به همراه دارد.

این سینماگر در پایان پیشنهاد کرد: امیدوارم که سینما در آینده بیشتر از آنکه به مسائل جنجالی توجه کند، تمرکز خود را به اصول زیر بنایی این هنرصنعت معطوف کند.